เทศกาลกินเจ หรือประเพณีถือศีลกินเจ เริ่มต้นตั้งแต่วันขึ้น 1 ค่ำ ถึง 9 ค่ำ เดือน 9 ตามปฏิทินจีนของทุกปี โดยปี 2567 ตรงกับวันที่ 3-11 ต.ค. 2567 รวม 9 วัน ซึ่งในช่วงเทศกาลผู้ถือศีลกินเจที่เคร่งครัด ต้องสวมเสื้อผ้าสีขาว เพื่อแสดงความบริสุทธิ์ นอกจากการสร้างบุญ งดการกินเนื้อสัตว์ ไม่เบียดเบียนชีวิต ไม่กินผักบางชนิด รวมถึงรักษาจิตใจให้บริสุทธ์ ไม่พูดหยาบคาย และงดมีเพศสัมพันธ์ ตามหลักการของการกินเจ
ที่สำคัญก่อนการกินเจ 1-2 วัน เริ่มด้วยการล้างท้อง ลดกินเนื้อสัตว์ให้น้อยลง ก่อนปรับเมนูอาหารเน้นพวกผักผลไม้ให้มากขึ้น เพื่อปรับระบบย่อยอาหารในร่างกาย กระทั่งเข้าสู่วันที่ 2 ให้งดเนื้อสัตว์ และของต้องห้ามทุกชนิด ทั้งเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ผักต้องห้ามที่มีกลิ่นฉุน ก่อนถือศีลกินเจอย่างจริงจัง ไม่กินสิ่งที่มีเลือดเนื้อ ตลอด 9 วัน และควรกินอาหารให้ครบ 5 หมู่ในแต่ละมื้ออาหาร ไม่เค็มจัด มันจัด หวานจัดเกินไป ได้ทั้งบุญและสุขภาพที่ดีอีกด้วย
สำหรับผู้ที่เคร่งครัด จะการกินอาหารจากการปรุงของคนกินเจด้วยกันเท่านั้น โดยเฉพาะภาชนะปรุงอาหารต้องจัดเตรียมไว้โดยเฉพาะ และต้องจุดตะเกียง 9 ดวงตลอดช่วงเทศกาล 9 วัน โดยไม่ปล่อยให้ดับ เพื่อเป็นพุทธบูชาและรำลึกถึงบุญคุณของพ่อแม่ญาติพี่น้อง และผู้มีบุญคุณต่อผืนแผ่นดินเกิด
เทศกาลกินเจ สันนิษฐานว่ามีจุดเริ่มต้นในประเทศมาเลเซีย และทางภาคใต้ของไทย จากตำนานเล่าขานกันว่าประมาณปี 2370 ได้เกิดโรคระบาดในจ.ภูเก็ต มีคนล้มตายเป็นจำนวนมาก ทำให้ชาวจีนที่อพยพมาจากมณฑลเจียงซี ประเทศจีน มาอยู่อาศัยในอ.กระทู้ จภูเก็ต ได้รวมตัวกันถือศีลกินเจ ตามความเชื่อในภูมิภาคบ้านเกิดของตนเอง เชื่อว่าจะทำให้รอดพ้นเคราะห์กรรมนี้ไปได้ และก็รอดตายจริงๆ จากโรคระบาด ทำให้ผู้คนในพื้นที่เลื่อมใสศรัทธาหันมาถือศีลกินเจกันมากขึ้น
ต่อมาในปี 2400 ได้เกิดโรคระบาดอีกครั้ง จนชาวบ้านจ.ภูเก็ต หาที่พึ่งด้วยการถือศีลกินเจ และรอดชีวิตมาจากโรคระบาดจำนวนมาก จึงเกิดความเลื่อมใสกลายเป็นประเพณีถือศีลกินเจที่สืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน และแพร่ขยายไปยังกลุ่มคนเชื้อสายจีนในประเทศสิงคโปร์ และมาเลเซีย
แต่บางตำนานเชื่อว่าการกินเจ เพื่อถวายเป็นพุทธบูชาแด่เจ้าแม่กวนอิม และบางตำนาน เชื่อว่าเป็นการรำลึกถึงนักรบกองกำลังหงี่หั่วท้วง ของจีนฮั่น รวมตัวกันต่อสู้ต้านทานกองทัพแมนจูอย่างกล้าหาญ และนักรบเหล่านี้ประกอบพิธีกรรมนุ่งขาวห่มขาว ไม่กินเนื้อสัตว์และผักที่มีกลิ่นฉุน และท่องคาถาตามความเชื่อของจีน แต่ไม่อาจต้านทานกองทัพแมนจูได้ และการพลีชีพจบชีวิตลงของนักรบหงี่หั่วท้วง ทั้ง 9 คน เป็นที่มาทำให้คนจีนที่อยู่ภายใต้การปกครองของแมนจู ร่วมกันกินเจ เพื่อสำนึกในบุญคุณ และเชื่อว่าจะช่วยชำระจิตวิญญาณ ให้เกิดความเข้มแข็งทางร่างกายและจิตใจ
อีกหลายตำนาน มีการโยงใยถึงที่มาของเทศกาลกินเจ แต่ไม่มีข้อมูลใดบ่งบอกได้ชัดเจนว่าตำนานใดเป็นเรื่องที่แท้จริง หรือเป็นกุศโลบายบางอย่าง แต่ทุกตำนานต่างต้องการให้คนมีความเชื่อและศรัทธาในการทำความดี หากปีที่แล้วใครไม่สามารถถือศีลกินเจ เพราะความไม่สะดวก ก็อาจลองเริ่มในปี 2567 ได้ทั้งบุญและสุขภาพที่ดี.